اهمیت و نقش مدیریت بهینه پسماند در جلوگیری از آلودگی محیط زیست، حفظ و ذخیره‌سازی منابع طبیعی، کمک به اقتصاد کلان کشور، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، صرفه جویی در هزینه‌های جمع آوری و دفن پسماند از جمله دلایلی بود تا اداره کل نظارت بر طرح‌های عمرانی معاونت اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دستورالعمل مدیریت سبز (مصرف انرژی، مواد و حفظ محیط زیست) را مصوب کند. این مصوبه در سال ۱۳۹۵ برای تبدیل دانشگاه‌های کشور به دانشگاه‌های سبز، به مراکز علمی، آموزشی، پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری ابلاغ شد.
هدف از تدوین و اجرای این دستورالعمل ارائه روش مدیریت بهینه انواع پسماندهای تولیدی در سطح دانشگاه‌های تحت نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با رویکرد جلوگیری از تولید پسماند، کاهش تولید پسماند، افزایش حداکثری تفکیک در مبدأ، استفاده مجدد و بازیافت و به حداقل رسانی سمیت پسماند خارج شده از دانشگاه‌ها برای دفع نهایی است.
بر اساس آخرین آمار موسسه پژوهش و برنامه ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که در آخرین سال تحصیلی ۹۷- ۹۶ منتشر شد، حدود ۳ میلیون ۶۱۶ هزار دانشجو در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور با احتساب دانشگاه آزاد به تحصیل مشغول هستند و حدود ۲۵۸ هزار نفر نیز به عنوان مدرس تدریس می‌کنند که این تعداد نشان از جمعیت بالای افراد حاضر در این مجموع است. با توجه به جمعیت بالای آماری در آموزش عالی، نیاز توجه و فرهنگ سازی در مدیریت پسماند برای این قشر تحصیل کرده جامعه بیشتر احساس می‌شود تا آنها نیز بتوانند آموخته‌های خود را به دیگران انتقال دهند.
از طرفی حجم بالای مصرف کاغذ و مواد بازیافتی در دانشگاه‌ها و همچنین استفاده از روشنایی، گرمایش و سرمایش در مکان های آموزشی، پژوهشی و خوابگاه‌ها نیز دلیلی دیگر برای توجه به مدیریت سبز در فضای دانشگاهی است.
آموزش و فرهنگ سازی مهمترین اصل در مدیریت پسماند است
آرش رضایی عضو دبیرخانه شورای راهبری مدیریت سبز دانشگاه تربیت مدرس روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در این باره گفت: برای اینکه مدیریت سبز به بهترین شیوه ممکن اجرایی شود، باید کارمندان، دانشجویان و اعضای هیات علمی آموزش های لازم را در این زمینه بببینند و فرهنگ سازی صورت گیرد که متاسفانه آموزش‌ها هنوز تکمیل نشده است. البته تاکنون ۴۴۰ نفر در خصوص مدیریت سبز آموزش در دانشگاه تربیت مدرس آموزش دیده اند و بنا است این برنامه‌ریزی برای دانشجویان نیز عملیاتی شود.
وی با اشاره به پیچیدگی مدیریت پسماند، گفت: علم محیط زیست و علم پسماند متفاوت است. از طرفی عده‌ای نیز با اصل موضوع مشکل دارند و می‌گویند چرا باید پسماندی را تفکیک کنیم که در نهایت با یکدیگر مخلوط می شوند؟ همچنین آموزش ندادن لازم به نیروی خدمات، مشارکت نکردن همه دانشگاه و نبود شیوه جریمه و یا تشویق در این خصوص سبب شده تا تفکیک زباله‌ها به خوبی انجام نشود.
باید زیر ساخت‌های مدیریت سبز فراهم شود
رضایی گفت: مدیریت سبز برنامه جدیدی در دانشگاه است که زیر ساخت‌های آن باید فراهم شود. البته در مدیریت سبز دانشگاه کمیته پسماند ایجاد شده و حدود ۳ تا ۴ سال از عمر آن می‌گذرد.
وی افزود: برای مدیریت سبز باید یک درصد از بودجه نهادها و سازمان‌های دولتی به مدیریت سبز اختصاص داده شود، اما در دانشگاه تربیت مدرس برای اجرایی شدن این مصوبه ۶۸۵ سطل پدال دار رنگی برای تفکیک زباله خریداری و طبق مصوبه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان مدیریت پسماند رنگ‌های آن نیز برای انواع زباله‌ها مشخص شد؛ مثلا رنگ آبی برای کاغذ، سبز برای پلاستیک، قرمز برای زباله‌های ویژه و خطرناک و مشکی برای زباله‌های تر در نظر گرفته شد.
بازیافت پسماندهای دارویی تاریخ مصرف گذشته در دستور کار دانشگاه تربیت مدرس
وی در این باره گفت: معمولا داروخانه‌ها برنامه ای برای تحویل گرفتن داروهای تاریخ گذشته ندارند. بر همین اساس دانشگاه برای اجرای مدیریت سبز طرح جمع آوری و امحاء داروهای تاریخ گذشته را در دستور کار قرار داد.
رضایی افزود: مردم می‌توانند داروهای تاریخ گذشته را به دانشگاه آورده و در مخزنی که برای همین منظور تدارک دیده شده بگذارند تا دانشگاه برای امحاء آن اقدام کند. البته این برنامه برای باطری‌های تاریخ گذشته و لامپ های سوخته نیز صادق است.
اجرای نظام تشویق در رسیدن به مدیریت سبز بسیار موثر است
رضایی ایجاد انگیزه در نیروهای خدمات را از یکی از معیارهای مهم در تفکیک پسماند برشمرد و افزود: از آنجا که نیروهای خدمات از حقوق کافی برخوردار نیستند، تشویق آنها به تفکیک پسماند می‌تواند برای مدیریت سبز بسیار کارآمد شود. تعیین جایزه تشویقی برای دانشجویان و حتی اعضای هیات علمی نیز برای ارتقای مدیریت سبز تاثیر به سزایی دارد.
۹ جایگاه ذخیره موقت پسماند در دانشگاه دایر شده است
عضو دبیرخانه شورای راهبردی مدیریت سبز دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به این سوال که زباله‌ها در این دانشگاه تا چه اندازه بازیافت می شوند؟ گفت: ابتدا باید آموزش و فرهنگ سازی شود تا منتظر نتیجه مطلوب باشیم. اما ۹ جایگاه موقت ذخیره پسماند در دانشگاه مستقر شده و به ۹ خوابگاه نیز در این خصوص آموزش داده شده است. همچنین از شهرداری خواسته شده دانشگاه از پسماند درآمد داشته باشد؛ زیرا برای همه پسماندهای الکتریکی، شیمیایی، بیمارستانی و … دانشگاه حدود ۱۵۰ میلیون تومان در سال برای عوارض پسماند به شهرداری پرداخت می کند. البته با آموزش های ارائه شده به دانشجویان، ۲۴ میلیون تومان درآمدزایی شد.
کاهش پسماند با همکاری اساتید و دانشجویان میسر است
رضایی درباره اقدامات دانشگاه تربیت مدرس برای کاهش پسماند، گفت: برای کاهش پسماند نیاز به همکاری مردم و دانشجویان است. به عنوان مثال برای کاهش توزیع پلاستیک‌های یک بار مصرف، کیسه‌های خرید پاکتی در ۴ رنگ و به قیمت ۵ هزار تومان برای فروش ارائه شد که مورد استقبال نیز قرار گرفت. همچنین در جلسه دفاع رساله دکتری همسرم برای نخستین بار به جای استفاده از آب معدنی از پارچ شیشه‌ای آب، لیوان های تفکیک پذیر، چای نپتون و بشقاب چینی استفاده کردیم که این ایده در بیشتر جلسه‌های دفاع نیز تسری یافت.
این استاد دانشگاه با اعتقاد به اینکه برای کاهش پسماند باید از ساختمان‌ها و مراکز کوچک شروع کرد و در ادامه آن را توسعه داد، خاطرنشان کرد: وقتی در یک نهاد و ساختمان کوچک تفکیک پسماند و کاهش استفاده از مواد پلاستیکی گسترش یابد، می توان آن را بیشتر فرهنگ سازی کرد و حتی در مدارس نیز توسط معلمان به دانش آموزان آموزش داد.
